1639 Altaris Depositionis Corporis Christi de Cruce erectio

Andraeas de Szołdry Szołdrski, Dei et Sanctae Sedis Apostolicae gratia episcopus Posnaniensis.

Significamus praesentibus literis nostris, quorum interest vel in futurum interesse poterit, comparuisse coram nobis judicioque nostro spectabilem dominum Albertum Regulum consistorii Posnaniensis notarium cum sufficienti mandato ab honesta Anna Lebiedzina cive Gostinensi, quoad actum infrascriptum, coram actis consistorii Posnaniensis, ad quae se referebat, in personam suam recognita exhibitaque certa donatione summae sexcentorum florenorum Polonicalium, pro fundatione altaris in ecclesia Beatissimae Mariae Virginis extra oppidum Gostin sub titulo Depositionis de Cruce extructi, per praefatam Annam Lebiedzina, coram actis advocatialibus Gostinensibus feria sexta post festum Ascensionis Domini proxima anno praesenti facta,

productis etiam litteris citationis in vim cridae ex cancellaria nostra ad effectum infra praetactum extraditis et debite uti apparebat executis, nomine et in persona honestae Annae Lebiedzina accusasse contumaciam omnium et singulorum jus et interesse ad summam praedictam, censumque ab ea provenientem, nec non bona eodem censu onerata ac fundationem ipsam quovis modo habere se praetendentium, et juxta exigentiam literarum cridae nec per suos legitimos plenipotentes comparentium, nec effectum literarum cridae impedientium,

petiisseque ipsos contumaces reputari et pronuntiari, atque in eorum contumaciam donationem hanc admitti, summam et censum in eadem donatione in vim dotis altari suprascripto ipsiusque altaristae, nunc et pro tempore existenti inscriptam authoritate ordinaria approbari, atque etiam immunitati Ecclesiae adscribi, ministerium hoc in beneficium ecclesiasticum erigi, de jure patronatus ac obligationibus disponi, aliaque omnia ad eum actum quovis modo necessaria fieri et decerni omni meliori modo.

Porro donationis et inscriptionis, de quibus fit mentio, tenor is erat, qui sequitur.

„Actum feria sexta post festum Ascensionis Domini proxima, anno Domini millesimo sexcentesimo trigesimo nono. Coram officio actisque advocatialibus personaliter honesta Anna Lebiedzina civis Gostinensis, ipsa per se et per famatum Valentinum Porwał civem Gostinensem in tutorem ad id assumptum et ab officio approbatum, sana mente et corpore existens, non compulsa, non coacta, sed de libera sua voluntate, sponte ac [s. 31] benevole ac per expressum recognovit.

Quia dedit et irrevocabili donationis titulo donavit summam sexcentorum florenorum in moneta et numero Polonicali ad altare Depositionis Corporis Christi in ecclesia Beatissimae Virginis Mariae ante Gostin, per eandem constructum ejusdemque curatori patri Paulo Guzdzielcio pro tunc existenti suisque successoribus.

Quam summam denominavit et indicavit coram jure, videlicet:

- In bonis Martini Bogacik civis Gostinensis, summam ducentorum et quinquaginta florenorum, una cum censu consueto septem florenorum a quolibet centeno quotannis se sequentibus pro die festo Ascensionis Domini persolvendo, quam summam et censum ad vitam suam pro dominio et necessitate sua reservavit.

- Item in bonis honestorum Alberti et Sophiae Cienkuszków conjugum, summam centum florenorum et quinquaginta, una cum censu septem florenorum ab uno centeno, quam summam praedicta Sophia Cienkuszkowa per famatum Valentinum Porwał ad actum praesentem in tutorem assumptum et per officium advocatiale Gostinense approbatum, in domo sua propria inter domos honestae Annae Kobielina et Thomae Wicherek partibus ab utrisque inscripsit et obligavit.

- Item summam centum florenorum per famatum Cyprianum Straszygość civem Gostinensem in bonis ejusdem inscriptam.

- Demum summam centum florenorum per honestum Thomam Rydzewski civem Gostinensem in bonis omnibus inscriptam et recognitam.

Prout inscriptio et obligatio eorundem debitorum in actis praesentibus Gostinensibus existens latius disponit.

Quam summam supra nominatam una cum censu consueto praedicto altari suoque curatori patri Paulo Guzdzielcio dedit, donavit perpetuo donationis titulo, in pium opus majoremque Dei gloriam, ex arbitrio ejusdem patris Pauli convertendam.

Quae inscriptio donationis admissa et confirmata est habere robur perpetuae firmitatis in omnibus suis punctis, clausulis de forma juris, pro quo memoratum¹ officium est persolutum.

L. S.

Ex actis advocatialibus Gostinensibus extractum.”

Nos igitur postulationem hanc, non solum aequitati consonam, sed etiam pietatis plenam esse attendentes, praedictam donationem in contumaciam non comparentium, nec effectum literarum cridae quovis modo impedientium, admisimus, si et in quantum, summam et censum in eadem donatione in vim dotis altari in ecclesia Beatissimae Mariae Virginis extra oppidum Gostin, sub titulo Depositionis de Cruce extructo, ipsiusque altaristae nunc et pro tempore existenti modo quo supra inscriptam, authoritate ordinaria approbavimus, atque etiam immunitati ecclesiasticae adscripsimus, ministerium hoc in perpetuum beneficium ecclesiasticum ereximus, jus patronatus et praesentandi altaristam, quoties beneficium hoc per cessum vel decessum vacare contigerit, fundatrici, quo ad vixerit, post mortem vero plebano et magistratui consulari Gostinensi, insimul attribuimus, praefatumque altaristam ad recitandam unam Missam qualibet septimana, quamdiu vixerit fundatrix pro peccatis, post mortem vero ejus pro defunctis, nec non ad procurandum vinum et caeram aliaque ad Missae sacrificium necessaria subministranda, obligavimus, et praemissa robur firmitatis perpetuae debere habere decrevimus²,

prout admittimus, approbamus, adscribimus, erigimus, attribuimus, obligamus et decernimus, praemisso et omni meliori modo.

In cujus rei fidem praesentes erectionis literas manu propria subscripsimus et sigillo communiri jussimus. Actum et datum Posnaniae die Lunae vigesima septima mensis Junii, anno Domini millesimo sexcentesimo trigesimo nono, praesentibus testibus: reverendissimo domino Nicolao Dunin³ abbate Obrensi et admodum reverendo domino Alberto Graboski Gnesnensi et Posnaniensi canonico, Sacrae Regiae Majestatis secretario circa praemissa existentibus, ac Michaele Hebdowski authoritate Apostolica publico actorumque curiae nostrae notario.

L. S.

(-) Andreas Szołdrski episcopus Posnaniensis⁴

Źródło: Święta Góra, „Dopisy Do Rękopisma Zbiór Wiadomości o Swiętéj Górze pod Gostyniem”, sygn. A/11, s. 30-31, wpis XXVII

¹ Raczej memoriale (pamiętne) – błędny odczyt skrótu?

² Zgodnie z kancelaryjną manierą, część dyspozycyjną (tj. poprzedzającą korroborację) dokumentu kończy szereg czasowników w czasie przeszłym dokonanym (perfectum), np. approbavimus. Określają one decyzję prawodawcy, czynności urzędowe będące przedmiotem aktu. Wcześniej, tuż przed oblatą aktu z księgi wójtowskiej, przewinęły się one w relacji z wniosku, który w imieniu fundatorki altarii złożył notariusz konsystorza, w bezokoliczniku strony biernej (infinitivus praesentis passivi), np. approbari. Wreszcie, po liście czasowników w perfectum następuje lista tych samych czynności (już bez wyliczania ich przedmiotów) w czasie teraźniejszym (praesens), np. approbamus.

³ Mikołaj Dunin herbu Łabędź (zm. 1661), opat cystersów w Obrze.

⁴ Poprawiłem z: Posnaniensi.

Erekcja altarii.

Anna Lebiedzina zapisała była altarii Złożenia z Krzyża w kościele NMP pod Gostyniem (dzisiejsza bazylika świętogórska) czynsz roczny od sumy 600 złp., którą to sumę winni jej byli i opłacali od niej czynsz roczny: Marcin Bogacik, Wojciech Cienkuszek z żoną Zofią, Cyprian Straszygość oraz Tomasz Rydzewski. Dłużnicy ci zgłaszali jednak pretensje do tej sumy, obciążonych nią dóbr i samego aktu fundacji altarii, jednak pozwani w tej sprawie nie stawili się przed sądem kościelnym. Wobec tej kontumacji (niestawiennictwa) biskup poznański Andrzej Szołdrski, zapoznawszy się z wyciągiem zapisu tej sumy z ksiąg wójtowskich gostyńskich (przytoczony w akcie), przychylając się do wniosku notariusza konsystorza poznańskiego, zatwierdza tę zapisaną sumę wraz z jej czynszami jako uposażenie wspomnianej altarii. Przyznaje też prawo patronatu i prezenty altarysty: będzie je mieć dożywotnio Lebiedzina jako fundatorka, a po jej śmierci pleban i rada miasta Gostynia.

W oblatowanym wyciągu darowizny z akt wójtowskich fundatorka (która zresztą własnym sumptem ów ołtarz postawiła) pozostawiła sposób wykorzystania rocznych czynszów decyzji altarysty, natomiast w niniejszym akcie erekcyjnym biskup zobowiązuje go do odprawiania jednej Mszy tygodniowo: z formularza „o odpuszczenie grzechów” (dosł. „za grzechy”, pro peccatis) dopokąd fundatorka żyje, zaś po jej śmierci – za zmarłych. Ma się też starać o wino, wosk i inne rzeczy potrzebne do odprawiania Mszy.

Warto dodać, że ów zapis czynszu to nie wyderkaf, lecz nieodwołalna (jak wspomina przywołany wyciąg z akt wójtowskich) darowizna.

Streszczenie dokumentu również w „Zbiorze wiadomości o Świętej Górze pod Gostyniem” (s. 56).