1627 Arestum nobilis domini Fanecki

Arestum nobilis domini Fanecki.	Areszt [na żądanie] szlachetnego pana Faneckiego.
Nobilis dominus Jeremias Fanecki fecit juridicum arestum super omnibus bonis mobilibus et immobilibus, signanter autem super domo famati Francisci organarii civis Grodziscensis, in summa quinquaginta septem florenorum Polonicalium et grossorum octodecim pro frumento per eum sibi contractorum, nolens talium bonorum praemissorum admittere alienationem usque ad litis decisionem.	Szlachetny pan Jeremiasz Fanecki wykonał areszt sądowy na wszystkich dobrach ruchomych i nieruchomych, zwłaszcza zaś na domu sławetnego Franciszka organisty, mieszczanina grodziskiego, w sumie 57 złotych polskich i 18 groszy za zboże, w związku z umową między nimi, nie chcąc dopuścić do zmiany własności tych wspomnianych dóbr, póki nie zostanie rozstrzygnięty spór sądowy.
Actum feria quinta post festum sancti Bartholomaei [26 VIII] proxima 1627.	Zdziałano w czwartek po święcie św. Bartłomieja 1627 roku.

Źródło: Grodzisk Wlkp., wójtowskie 1627-1641, czystopis, sygn. 1530, s. 28

1626 Drobniewa

Drobniewa.

Actum sabbatho ante festum sancti Andreae [28 XI] proxima, anno millesimo sexcentesimo vigessimo sexto.¹

Poniewasz pani Elszka Drobniewa, matka Fridrycha Rechtera mieszczanina Nowogrodziskiego², pierwey za nawiedzęniem panskim³, gdy się oney urząd prowadzic na bor kazał z corką iey y ziecięm iey zabiegaiąnc niebespieczenstwu, a gdy tam pan burmistrz sąm beł onym mieisce wydawaiąc na boru, ta to pani Drobniewa pana burmistrza słowami nieuczciwemi zniewazeła y kabatem⁴ na niego z niewiasty, ktora u nich umarła, cisneła, zycząc tego wszytkiemu miastu, aby ono toz podkało, co onę. Zas teraz bęndancz z boru w dom do miasta puszczeni pod conditiami⁵ pewnemi, aby się z domu nie wychelali y domu nieotwierali asz do czasu pewnego, ona nad urzedowe zakazanie drzwi otwarzała, we dnie sąsiady kurzenięm smrodliwym zarazała, nawet dnia wczoraiszego posciel po tey to niewiescie zmarły na tele⁶ paleła, czym mało sąsiadow nie zapaleła, iako to Nikiel nozewnik, Bartosz Szeper, [s. 110] Maciey Krupka y inni sąsiedzi nowomieiscy urzedowi odniesli, to iest pierzem y słomą mało ich nie zapaleła. W czym bęndancz od sąsiadow strofowana, ona cierpliwie tego nie zniosła ani nie przyieła, ale mowieła, ze „mię tu Pan Bog przyprowadzieł, a nie urząd”.

Tedy urząd radziecki y wuitowski miasta Grodziska za ten oboy excess, poniewasz tego wdzięczna nie beła, zas znowu onę do boru do budy relegował, samego iednak pana Fridricha z zoną iego y z Rybaczką w domu mieszkac zostawszy. A panią Drobniewą na potym iusz od społecznosci y mięszkania w miescie alienował, ninieszym decretem swym. Co zapisac oboy⁷ urząd roskazał. Actum die et anno quibus supra videlicet sabbatho ante festum sancti Andreae proxima millesimo sexcentesimo vigessimo sexto.⁸

Źródło: Grodzisk Wlkp., wójtowskie 1627-1641, czystopis, sygn. 1530, s. 109-110

¹ Zdziałano w sobotę przed świętem św. Andrzeja roku 1626.

² Nowy Grodzisk, Nowe Miasto – dzielnica Grodziska założona w 1593 roku.

³ za nawiedzeniem pańskim – podczas wizyty przedstawicieli dziedzica („pana”) lub magistratu.

⁴ kabat – krótki kaftan lub serdak.

⁵ pod conditiami – pod warunkami (łac.)

⁶ na tele – na tyłach.

⁷ oboj urząd tj. radziecki i wójtowski.

⁸ Zdziałano dnia i roku jak wyżej, mianowicie w sobotę przed świętem św. Andrzeja [roku] 1626.

1627 Inscriptio census annui altaristae Bukoviensi per Diasek et uxorem eius

Inscriptio census annui altaristae Bukoviensi per Diasek et uxorem eius.

Coram officio famati Joannis Gładisz advocati Grodziscensis comparentes personaliter famatus Joannes Diasek et Helisabet consors eius legitima, cives Grodziscenses, sani per omnia existentes publice ac benevole, praefatus Joannes ipse per se, Helisabeth vero coniunx ipsius per famatum Joannem Pyszek civem et consulem Grodziscensem ad hunc actum de consensu eiusdem mariti sui tutorem, recognoverunt.

Quia ipsi vendiderunt et resignaverunt, prout vendunt et resignant iusto venditionis titulo alias na widerkaff, nihil iuri dominio domini haereditarii derogando, venerabili altaristae in ecclesia parochiali Bucoviensi praesenti et post futuro, florenos quatuordecim census annui pro summa ducentorum florenorum Polonicalium communiter currentium et usualium, fundationis Alberti Rzepecki pro eodem altarista Bucoviensi uti {erectoris}¹ huius altaris erectoris, perpetue et aevum, in et super horto suo proprio ex tribus connexo, videlicet in sorte a magnifico domino capitaneo Drohowicensi² dono obtenta et in altera sua patrimoniali, ac demum in tertia sorte ab Adamo Dambrowski empta, versus Gramblewo consistente, idque eandem summam de manibus domini Joannis factoris in Opalenica uti praecitati Alberti Rzepecki fundatoris ac erectoris plenipotentis in se assumentes.

Quos quatuordecim florenos annuae pensionis pro quolibet festo Purificationis B. M. V. annuatim praefati venditores suis [s. 56] cum successoribus praelibato altaristae Bukoviensi pro nunc et pro tempore existenti solvere et ab eo apocham vicissim accipere tenebuntur. Iccirco praefati venditores se et suos obligant successores occasione praeexpressi census quolibet anno pacifice, integre et sine omni impedimento percipiendi ab omnibus inscriptionibus anterioribus et posterioribus et omni impetitione iuridica praeallegatum altaristam pro nunc et pro tempore existentem tueri et evincere ab omnibus personis toties quoties opus fuerit.

Insuper quando eandem summam de horto suo de tribus connexo sibi et suis successoribus redimere contigerit, extunc non nisi in bona stantia certa et haereditaria cum ratificatione illius cuius intererit transferre debebunt. Quae venditio et resignatio per dominum advocatum sunt confirmata habere vim et robur perpetue firmitatis de forma iuris plenissima. Quam inscriptionem praecitatus plenipotens petiit in acta praesenti reinacticari, quod obtinuit. Actum 22 Decembris anno 1627.

Źródło: Grodzisk Wlkp., wójtowskie 1627-1641, czystopis, sygn. 1530, s. 55-56

Sprzedaż czynszu altaryście bukowskiego (por. podobny formularz na s. 17).

Jan Diasek z żoną Elżbietą, mieszczanie grodziscy, zapisują altaryście w Buku 14 zł czynszu rocznego za kwotę 200 zł z fundacji Wojciecha Rzepeckiego, który tę altarię ufundował. Wyderkaf zapisany jest na ogrodzie, położonym w stronę Grąblewa, który składa się z trzech części. Pierwszą Diasek otrzymał w darowiźnie od Mikołaja Ostroroga, drugą odziedziczył po ojcu, trzecią kupił od Adama Dąbrowskiego.

¹ skasowanie słowa przez podkreślenie.

² Mikołaj Ostroróg (1593-1651), syn Jana i Katarzyny Mieleckiej, starosta drohowyski, później podczaszy wielki koronny. Dziedzic Grodziska 1622-1626, sprzedał miasto Janowi z Bnina Opalińskiemu (patrz: Dworzaczek).

1628 Dotalitium Annae Kaczmarzewney de villa Radomierz

Dotalitium Annae Kaczmarzewney de villa Radomierz.¹

< Actum quarta Decembris 1628.>²

Przed urzędem sławnego pana Stephana Aptekarza woita grodziskiego stanąwszy oblicznie pracowity Krysztoph Gracyk s Kaszczorza kaczmarz, zdrowy bęndąncz na ciele y na rozumie, iawnie iasnie y dobrowolnie zeznał y actem ninieiszym zeznawa.

Ysz on z miłosciey małzenski przeciwko pracowitey Annie Kaczmarzewnie ze wsi Radomierza, corce pracowitego Wociecha kaczmarza z teyze wsi Radomierza, małzonce swey przywiedziony, teyze Annie małzonce swey na wszytkich dobrach swoich ruchomych y nieruchomych, klenotach, srzebrze, bydle rogatym y nierogatym, summach pięnięznych iakimzekolwiek prawęm ięmu słuzących, a mianowicie na szolectwie swym ukupionym w summie trzech sett grzywien polskich od jasnie wielebnego xiędza Adama Nowodworskiego opata przemęckiego de data Przaementi [s. 153] octava Martii anno millesimo sexcentesimo decimoquarto, manu eiusdem reverendissimi et fratris Melchioris conventus prioris et fratris Gregorii subprioris subscript(o) etc.³ y na dobrach wszytkich nabytych y na potym z łaskiey Bozey ktore miec będzie mogł, daie, zapisuie y powzdawa, względem wiana złotych piącisett polskich z nią wziętego, złotych tysiąc polskich przywianku.

Ktorą oprawę więnną przerzeczona Anna Kaczmarzewna od pomięnionego Krisztopha męza swego przes pana Wociecha kaczmarza ze wsi Radomierza oyca swego, iako opiekuna przyrodzonego, y przes pana Adama Herka mieszczanina y raycę grodziskiego powinnego swego za wdzięczne przyieła y prosieła przes nie, aby do act woitowskich ninieiszych zapisana była. Juri memoriali soluto. Actum die et anno quibus supra.⁴

Źródło: Grodzisk Wlkp., wójtowskie 1627-1641, czystopis, sygn. 1530, s. 152-153

Krzysztof Gracyk z Kaszczoru oprawia posag swojej żonie, córce karczmarza z Radomierza, na sołectwie kupionym od opata cystersów w Przemęcie w 1614 r. 

¹ Wiano dla Anny Kaczmarzewny ze wsi Radomierz.
²Zdziałano 4 grudnia 1628.
³ [według dokumentu] wystawionego w Przemęcie 8 marca roku 1614 i podpisanego ręką tegoż najprzewielebniejszego oraz brata Melchiora przeora konwentu i brata Grzegorza podprzeora itd.
⁴ Pamiętne opłacono. Zdziałano dnia i roku jak wyżej.

Die 12 octobris. In Dedicatione basilicæ metropolitanæ Posnaniensis.

Die 12 octobris	12 października
In Dedicatione basilicæ metropolitanæ Posnaniensis.	Rocznica poświęcenia bazyliki metropolitalnej w Poznaniu.
Mescóne primo, Polóniæ príncipe, totáque gente ad Christum convérsis summus Póntifex Ioánnes décimus tértius anno Dómini nongentésimo sexagésimo octávo primam in terris Polóniæ ecclésiam cathedrálem sub título sancti Petri Príncipis Apostolórum in castéllo Posnaniénsi, tunc istíus regni sede principáli, tamquam primǽvam posteriórum eiúsdem terræ ecclesiárum matrem eréxit. Munificéntia autem christianíssimi príncipis ad laudem Dei Omnipoténtis templum pergránde lapídeum more antiquárum basilicárum christianárum exstrúctum et a Iordáno, primo Posnaniénsi epíscopo, consecrátum est. Quo in templo ipsíus príncipis eiúsque fílii Boleslái Chrobry et nepótis Mescónis secúndi, primórum Polóniæ regum, ossa fidéliter cóndita sunt et hucúsque præcláro in sacéllo et monuménto honorífice servántur.	Gdy Mieszko I, książę Polski, wraz z całym narodem nawrócił się do Chrystusa, papież Jan XIII w roku Pańskim dziewięćset sześćdziesiątym ósmym erygował pierwszy na ziemiach polskich kościół katedralny pod wezwaniem świętego Piotra, Księcia Apostołów, w grodzie poznańskim, wówczas głównej stolicy tego państwa, jako świątynię-matkę kolejnych kościołów tej ziemi. Olbrzymia świątynia kamienna, wzniesiona na chwałę Boga Wszechmogącego na wzór starożytnych bazylik chrześcijańskich dzięki hojności najpobożniejszego z książąt, została konsekrowana przez pierwszego biskupa poznańskiego Jordana. Ze czcią złożono w niej kości tego księcia, jego syna Bolesława Chrobrego oraz wnuka Mieszka II, pierwszych królów Polski i dotąd przechowuje się je godnie we wspaniałej kaplicy i grobowcu.
Inter témporum vicissitúdines cathedrális ecclésia Posnaniénsis aliquóties destrúcta et restauráta, tandem médio sǽculo decimoquárto et inítio sequéntis ea, quæ hucúsque viget, perámpla ex lapídibus lateribúsque coctis more góthico cum quinque túrribus atque coróna plúrium cappellárum circa ámbitum insígni arte exstrúcta et decénter altáribus et imagínibus successúque témporis monuméntis pretiosíssimis exornáta est, bonis ínsuper temporálibus abundánter dotáta. Quam ecclésiam Wojtéchus Jastrzębiec de Łubnica epíscopus ineúnte sǽculo décimo quinto solémniter consecrávit eiúsque dedicatiónis anniversárii diem domínicam post festum sancti Bartholomǽi assignávit. Resonábat autem inter altária mœniáque sacrárum ǽdium excélsa laus divína a numerósis canonicórum aliorúmque præbendariórum cœtibus per plura sǽcula diu noctúque exhíbita.	W ciągu wieków katedra poznańska kilkakrotnie była burzona i następnie odbudowywana. Wreszcie w połowie wieku czternastego i na początku kolejnego postawiono okazałą świątynię, która przetrwała do dziś. Zbudowana z wielkim kunsztem z kamieni i cegły palonej, w stylu gotyckim, z pięcioma wieżami i wieńcem licznych kaplic dookoła ambitu, została ozdobiona ołtarzami, obrazami, a z biegiem czasu cennymi nagrobkami. Uposażono ją też hojnie dobrami przemijającymi. Kościół ten na początku wieku piętnastego uroczyście konsekrował biskup Wojciech Jastrzębiec z Łubnicy, wyznaczając dzień rocznicy jego konsekracji na niedzielę po święcie świętego Bartłomieja. Wśród ołtarzy i murów świątyni rozbrzmiewała wzniosła pieśń służby Bożej, pełnionej przez liczne wieki w dzień i noc przez licznych kanoników i innych uposażonych duchownych1.
Tribus etiam prætéritis sǽculis cathedrális ecclésia Posnaniénsis aliquóties fúlgure et incéndio destrúcta iterúmque restauráta est. Quam anno millésimo octingentésimo vigésimo primo Pius séptimus summus Póntifex ad gradum ecclésiæ metropolitánæ evéxit. Novíssime vero cum inter belli calamitátes dénuo exústa esset, salvis tamen sacéllis illustribúsque monuméntis antíqui et recentióris ævi atque áurea quæ dícitur cappélla regáli, Valentínus Dymek archiepíscopus una cum capítulo metropolitáno adiuvánte pópulo fidéli, úndecim annis eam reædificávit atque detécta primǽva constructióne, sublatísque posterióribus additaméntis ad prístinum statum egrégium restítuit et ipso festo eius titulári sanctórum Petri et Pauli Apostolórum anno millésimo nongentésimo quinquagésimo sexto divíno cúltui dénuo mancipávit. Cuius succéssor a Ioánne vigésimo tértio summo Pontífice pro hac ecclésia honóres Basílicæ Minóris obtínuit.	Przez trzy ostatnie wieki kościół katedralny w Poznaniu kilkakrotnie płonął w wyniku uderzenia pioruna lub pożaru, po czym odbudowywano go2. W roku tysiąc osiemset dwudziestym pierwszym papież Pius VII podniósł go do godności kościoła metropolitalnego. Wreszcie w obecnych czasach, po tym jak kościół w wyniku działań wojennych spłonął ponownie, a zachowały się jedynie kaplice, wspaniałe nagrobki dawne i nowsze oraz kaplica królewska zwana złotą, w ciągu jedenastu lat został odbudowany przez arcybiskupa Walentego Dymka i kapitułę metropolitalną, przy wsparciu wiernych. Wówczas, po odsłonięciu pierwotnej konstrukcji i usunięciu późniejszych dodatków przywrócono katedrze pierwotny kształt i w sam dzień święta tytularnego świętych Apostołów Piotra i Pawła roku tysiąc dziewięćset pięćdziesiątego szóstego ponownie oddano ją na potrzeby kultu Bożego. Kolejny arcybiskup poznański uzyskał dla niej u papieża Jana XXIII tytuł bazyliki mniejszej.

Źródło: Officia propria dioecesium Poloniae. Pars altera, Marietti 1965, s. 143-144

Lekcja brewiarzowa na rocznicę poświęcenia bazyliki metropolitalnej w Poznaniu.

¹ Dosłownie: prebendarzy.

² W oryginale kalka z pierwszego zdania wcześniejszego akapitu.

Die 15 iunii. Beatae Jolentae, Viduae.

B. Iolentæ Ducissæ Polonæ, Ord. S. Claræ, Viduæ  B. Jolentæ Viduæ	Bł. Jolenty, księżnej polskiej, Zakonu św. Klary, Wdowy  Bł. Jolanty, Wdowy
Iolénta Jolánta , quæ in Polónis Heléna, in Hungaris Iohélet, ex Bela quarto, Hungáriæ rege, et María, Græcórum imperatóris filia, paréntibus procreáta est; quinquénnis Cracóviam deláta, beátæ Cunegúndi Kingæ eius soróri instituénda tráditur. Bolesláo Maiorispolóniæ duci duci Calissiénsi et Gnesnénsi in matrimónium data, bonis ómnibus opéribus et exémplo refúlsit, atque virum suum ad eam vitæ perfectiónem tradúxit, ut Pii cognómen adéptus sit. Caritáte fervens, víduis, pupíllis, ægrótis, egéntibus semper præsto fuit, plura etiam cum viro monastéria, xenodochía et sacras ædes cóndidit, órdinem Ordinem Minórum per totam Polóniam propagávit.	Jolenta Jolanta1 , u Polaków Helena, u Węgrów Johelet, urodziła się z Beli IV2, króla Węgier i Marii3, córki cesarza greckiego; w wieku pięciu lat oddana została do Krakowa na wychowanie Kunegundzie Kindze4, swojej siostrze. Wydana za mąż za Bolesława, księcia Wielkopolski księcia kaliskiego i gnieźnieńskiego5, zajaśniała dobrymi uczynkami i przykładem, a męża swego przywiodła do takiej doskonałości, że zyskał przydomek Pobożnego. Płonąc miłosierdziem, służyła zawsze wdowom, sierotom i biednym, liczne też wraz ze swym mężem założyła klasztory, szpitale i kościoły, a Zakon Braci Mniejszych rozszerzyła na całą Polskę.
Bolesláo vita functo, et duábus fíliis núptui locátis, vestígia sanctæ Elísabeth eius amítæ suæ amíctæ [!], ac beatárum Constántiæ et Margarítæ sorórum secúta, Sandéciam cum Anna tértia fília libens perréxit, ibíque monastérium Clarissárum a beáta Cunegúnde Kinga excitátum, ingréssa est: ubi cum inédiæ, tum oratióni ita stúduit, ut cæléstem vitam dúcere viderétur. Ab hoc vero ob barbarórum incursiónes égredi coácta, vitam egit pœniténtem pæniténtem in erémo, una cum eádem beáta Cunegúnde Kinga soróre, qua e vivis erépta ,Gnesnam cum fília ad monastérium, quod cum viro suo a fundaméntis eréxerat et prǽdiis pagísque locupletáverat, se confert ad monastérium Gnesnénse se cóntulit. Abbatíssæ suscépto múnere, in egénis infirmísque, queis quibus famulabátur, vere sublevándis, in exácta sui órdinis Ordinis legum custódia, atque in supernárum rerum contemplatióne sic assuévit, ut sanctitátis eius fama in vulgus etiam manáverit.	Po śmierci Bolesława i wydaniu za mąż dwóch córek6, wstępując w ślady świętej Elżbiety7, swej ciotki8, oraz swoich sióstr, błogosławionych Konstancji9 i Małgorzaty 10, chętnie udała się wraz ze swą trzecią córką11 do Starego Sącza i tam wstąpiła do klasztoru klarysek, założonego przez błogosławioną Kunegundę Kingę, gdzie oddała się postom i modlitwie tak dalece, iż zdawało się, że żywot niebiański wiedzie. Zmuszona do opuszczenia klasztoru z powodu najazdu pogan, pokutowała na pustkowiu wraz ze swą siostrą, błogosławioną Kunegundą Kingą, po której śmierci przenosi się z córką do Gniezna, do klasztoru, który wraz z mężem wzniosła od fundamentów i hojnie uposażyła wsiami i folwarkami przeniosła się do klasztoru w Gnieźnie. Po przyjęciu urzędu ksieni, wspieranie biednych i ubogich, którym12 posługiwała, ścisłe wypełnianie reguły Zakonu oraz rozpamiętywanie spraw nadprzyrodzonych weszły jej w zwyczaj tak, że wieść o jej świętości rozeszła się między ludem.
Christi torménta ita secum ánxie versábat, ut illum vidére aliquándo meruísse fertur, sicut fertur, vidére aliquándo meruísset. Morbo tandem corrépta, et Ecclésiæ sacraméntis muníta, alúmnas ad regulárem observántiam efficáci oratióne adhortáta est. Hinc eádem, qua prædíxerat, hora spíritum Deo réddidit tértio Idus Iúnii die undécimo iúnii, anno millésimo ducentésimo nonagésimo octávo. Post mortem mira claritáte circúmdata, una cum sancto Stanisláo, Cracoviénsi Epíscopo, sui órdinis Ordinis abbatíssæ ánimam agénti appáruit, eamque prótinus incolumitáti restítuit. Eius deínde ope et intercessióne quamplúres bonam adépti sunt valetúdinem, aliásque meruérunt a Deo grátias accípere, quod ad eius sepúlcrum pictæ testántur tabéllæ. Atque ita sánctitas eius et miraculórum fama percrébuit, ut non solum apud Polónos, verum et apud éxteras natiónes, eius semper patrocínium magno in prétio hábitum sit.	Mękę Chrystusa rozważała tak gorliwie, że – jak powiadają – dostąpiła raz łaski oglądania Go. W końcu złożona chorobą, po opatrzeniu sakramentami Kościoła w przekonujących słowach zachęciła swoje wychowanice do przestrzegania dyscypliny zakonnej, po czym o godzinie, którą przepowiedziała, oddała Bogu ducha w trzecie Idy czerwca jedenastego czerwca roku tysiąc dwieście dziewięćdziesiątego ósmego. Po śmierci, otoczona niezwykłą jasnością, wraz ze świętym Stanisławem, biskupem krakowskim, ukazała się konającej ksieni swego zakonu i zaraz wróciła jej zdrowie. Wielu potem dzięki jej pomocy i za jej wstawiennictwem odzyskało zdrowie, bądź uzyskało od Boga inne łaski, o czym świadczą tablice wymalowane nad jej grobem13. I rozeszła się sława jej świętości i cudów tak, iż nie tylko u Polaków, lecz i wśród innych narodów zawsze jej pomoc wielce się ceni.
Eiúsdem porro Beátæ immemorábilem atque perseverántem cultum, rite probátum, Leo duodécimus Póntifex máximus anno millésimo octingentésimo vigésimo séptimo confirmávit, eiúsque Offícium et Missam celebrári permísit. < Paulus vero Papa sextus beátam Jolántam, una cum beáto Bogumílo Epíscopo et Confessóre, secundáriam Patrónam archidiœcéseos Gnesnénsis declarávit atque constítuit. >	Wreszcie po należytym dowiedzeniu ciągłości kultu tej Błogosławionej od czasów niepamiętnych, zatwierdził go papież Leon XII w roku tysiąc osiemset dwudziestym siódmym, zezwalając na odprawianie oficjum i mszy o niej. < Zaś Paweł VI ogłosił ją i ustanowił, wraz z błogosławionym Bogumiłem Biskupem i Wyznawcą, drugorzędną patronką archidiecezji gnieźnieńskiej.14 >

Rewizja lekcji brewiarzowej o bł. Jolancie, przeprowadzona w związku z reformą rubryk. Zrewidowaną lekcję zatwierdziła do użytku liturgicznego Święta Kongregacja Obrzędów dnia 20 czerwca 1964 roku (Prot. N. D. 17/963).

Źródła:

– Officia propria SS. Patronorum aliorumque Sanctorum vel Beatorum Poloniae et Sueciae ex indulto Summorum Pontificum recitanda. Pars aestiva, Desclée et Socii, 1908?, s. 53-55 (die 17. Junii)

– Officia propria pro clero dioecesium Poloniae ex indulto SS. Pontificum recitanda. Pars aestiva, Desclée et Socii, 1938?, s. 14-16 (die 15 Iunii)

– Officia propria dioecesium Poloniae. Pars altera, Marietti 1965, s. 35-36 (die 15 iunii)

¹ Bł. Jolenta (ok. 1244 – 1298), księżna kaliska, klaryska (wspomnienie liturgiczne 15 czerwca).

² Bela IV (1206 – 1270), król Węgier od 1235.

³ Maria Laskarina (1206 – 1270), córka Teodora I Laskarysa, cesarza nicejskiego.

⁴ Św. Kinga lub Kunegunda (1234 – 1292), żona Bolesława Wstydliwego, księcia krakowskiego i sandomierskiego, po jego śmierci klaryska w Starym Sączu (wsp. lit. 24 lipca).

⁵ Bolesław Pobożny (między 1224 a 1227 – 1279), książę gnieźnieńsko-kaliski.

⁶ Elżbieta Bolesławówna (między 1261 a 1263 – 1304), żona Henryka V Brzuchatego, księcia legnickiego i wrocławskiego. Jadwiga Bolesławówna (ok. 1266 – 1339), żona Władysława I Łokietka, króla Polski, pod koniec życia klaryska w Starym Sączu.

⁷ Św. Elżbieta Węgierska, także Elżbieta z Turyngii (1207 – 1231), żona Ludwika IV Świętego landgrafa Turyngii, po jego śmierci tercjarka franciszkańska (wsp. lit. 17 listopada).

⁸ W lekcji z 1965 roku błędnie: amíctæ zamiast amítæ!

⁹ Konstancja (zm. po 1287/1288), żona Lwa I Halickiego.

¹⁰ Św. Małgorzata Węgierska (1242 – 1271), dominikanka w Budzie (wsp. lit. 18 stycznia)

¹¹ Anna Bolesławówna (1276 – przed 1300?), klaryska w Gnieźnie.

¹² Rewizja tekstu zastąpiła starołacińskie queis klasyczną formą quibus.

¹³ „Po śmierci wsławił ją Bóg cudami wielkimi, / Wiele może uprosić modlitwami swymi, / Umarli żywot, chorzy zdrowie odbierają, / W utrapieniach będący pociechy doznają.” (Żywoty Świętych Pańskich na wszystkie dni roku, Katowice/Mikołów, 1937)

¹³ Ustęp dodany podczas rewizji.

1655 Doctorowi Matyaszek et Ciasto diversorium resignant

Doctorowi Matyaszek et Ciasto diversorium resignant.

Eodem die [6 II 1655] coram judicio ordinarie bannito per spectabilem dominum Lucam Kosny advocatum eiusque scabinos juratos celebrato comparentes personaliter honesti Sophia Kloszczanka famati Matthiae Ptaszkowski coniux, tum et honesta Catharina famati Alberti Ciasto uxor, sorores germanae et succestrices bonorum omnium personas suas post decessum olim Petri Kloska iure naturalis successione concernentium, sanae per omnia existentes palam ac benevole per eosdem maritos suorum tanquam supremos tutores coniugales coniunctim et divisim recognoverunt.

Quia illae nobilem ac excellentem dominum Georgium Zygfrid Freudenhamerum de Freudenheynb philosophiae et medicinae utriusque doctorem eiusque nobilem Helisabetham Gakoliam coniugem charissimam cum generosa progenie tanquam emptores allodii seu diversorii sui haereditarii, non solum de residua ratha florenorum septuaginta die hodierna iudicialiter numerata, verum etiam de summa originali florenorum ducentorum Polonicalium, ex eodem allodio vigore contractus similiter die hodierna ad acticandum porrecti, sibi recognoscentibus provenientium quietaverunt, totumque suprascriptum allodium cum omnibus eius attinentiis ac pertinentiis, iisdem nobilibus coniugibus emptoribus illorumque successoribus in perpetuum resignaverunt,

recognoscendo nihil sibi ex iisdem [s. 321] bonis restare, quod a praefatis nobilibus coniugibus illorumque successoribus jure aut alio quovis modo repetere possint ac valeant, dantes et concedentes praefatae venditrices suae nobilitati omnimodam potestatem et absolutam facultatem praefato allodio a data praesenti utendi, fruendi, possidendi, vendendi, alienandi, commutandi, dandi, donandi ac in usus ipsorum beneplacitos libere perpetueque convertendi.

Quam venditionem ac resignationem sua nobilitas ac generositas ratam et gratam suscipiens, actis praesentibus notandam petiit et obtinuit.

Źródło: Grodzisk Wlkp., Acta Spectabilis Advocatialis Officii..., 1651-1661, indukta, sygn. 1503, s. 318, 320-321

Georg Siegfried Freudenhamer de Freudenheynb, doktor filozofii i medycyny, kupuje za 200 zł dworek z domem i stodołą (w akcie kwitacji: allodium seu diversorium – „folwark czyli gospodę”) po zmarłym Piotrze Kloska od spadkobierczyń tegoż Kloski. Powyżej kwitacja ze spłaty drugiej, ostatniej raty należności. Na poprzednich stronach księgi (s. 316-318) oblata kontraktu zakupu dworku z 28 lipca 1654 r. (świadkiem Jan Kasper Melissy aptekarz leszczyński). Na s. 241 akt zakupu przezeń domu w Grodzisku na Nowym Mieście z 27 stycznia 1654 r.

Starannie wykaligrafowany – w przeciwieństwie do samego zapisu – tytuł transakcji ilustruje różnice między regestracją wówczas i dziś. Dziś przy przeszukiwaniu akt posługujemy się przede wszystkim nazwiskiem. Tymczasem w XVII-wiecznym nagłówku zapisu nie podano nazwiska doktora, a zamiast Macieja Ptaszkowskiego mamy "Matyjaszka".

1655 Lachemer fratri donat

Lachemer fratri donat.

Actum decima quinta mensis Januarii, anno quo supra [1655].

Coram spectabili domino Luca Kosny advocato, Laurentio Szuflic, Valentino Lipinski, Jacobo Tarczewic, Jacobo Ptaszkowski et Stancell Galli scabinis juratis in judicio ordinarie [s. 300] bannito residentibus actisque praesentibus comparens personaliter admodum reverendus dominus Gasparus Lachemer parochus Kostensis, sanus ac liber per omnia existens, palam ac benevole recognovit.

Quia ille totum ac integrum jus suum, sive partem seu sortem propriam [quaecunque¹] se se iure naturalis successionis de bonis omnibus tam mobilibus quam immobilibus paternis quam maternis hic in iurisdictione Grodziscensi concernebant et adhuc concernunt, in personam famati Andreae Lachemer dicti Rymarczyk fratris sui germani perpetuo ac irrevocabilis cessionis titulo cessit, transfudit et transportavit, prout actu praesenti cedit, transfundit et transportat perpetue, nihil iam pro se suisque successoribus amplius reservando relinquendoque.

Quod ut firmius sit, actis hisce connotatum est.

Źródło: Grodzisk Wlkp., Acta Spectabilis Advocatialis Officii..., 1651-1661, indukta, sygn. 1503, s. 299-300

Ks. Kasper Lachemer, proboszcz w Kościanie, zrzeka się swojej części dóbr ojczystych i macierzystych leżących w jurysdykcji miasta Grodzisk na rzecz brata swego rodzonego, Andrzeja Lachemera zwanego Rymarczykiem.

¹ Bez tego zaimka nie miałaby sensu formuła concernebant et adhuc concernunt, por. akt darowizny na rzecz bernardynów kościańskich: http://actacastrensia.blogspot.com/2014/07/1654-bernardinorum-costensium.html

1654 Comprychta attestatio

Comprychta attestatio.

Actum in Grodzisko feria secunda in vigilia festi Conceptionis Beatissimae Virginis Mariae [7 XII], anno quo supra [1654].

Ad officium spectabilis domini Lucae Kosny advocati civitatis Grodziscensis actaque praesentia venientes personaliter infideles Simon Rabin tum et Samuel atque Marcus seniores Judaeorum nostrorum Grodziscensium, in vim verae ac fidelis relationis suae retulerunt recognoveruntque

satisfactum esse infideli Juska Judaeo similiter Grodziscensi a Paulo Compricht socio ipsius praesentium literarum ostensore, anno proxime elapso 1653 ante festum sanctorum Simonis et Judae Apostolorum, in totali ac plenaria persolutione repositioneque septingentorum quinquaginta et sex florenorum Polonicalium, in dimidio scilicet pretio ex summa originali mille quingentorum et duodecim florenorum Polonicalium perillustri et magnifico domino Gerneto¹ burgrabio Thorunensi ad chyrographariam inscriptionem pro lana iisdem ambobus per suam magnificentiam concredita contractorum, recognoscendo nihil de sorte eiusdem Pauli Comprich ex praefato debito perillustri eidem magnificentiae restare, quod [s. 299] ab eo amplius successoribusque illius jure aut alio quovis modo repetere possit ac valeat.

Quod ut firmius sit, actis hisce connotatum est.

Źródło: Grodzisk Wlkp., Acta Spectabilis Advocatialis Officii..., 1651-1661, indukta, sygn. 1503, s. 298-299

Pierwopis: Grodzisk Wlkp., Prothocollon Spectabilis Advocatialis Officii..., 1652-1655, sygn. 1505, s. 196

Starsi gminy żydowskiej w Grodzisku kwitują Pawła Komprichta z połowy (756 zł) należności za wełnę. Te pieniądze Żydowi Juskowi winien był Gernet, na podstawie pisemnego zobowiązania.

¹ Friedrich Gernet (zm. 1667), rajca i burmistrz toruński (por. http://books.google.pl/books?id=FxpbAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=pl s. 50)

1654 Duszyński arendarios quietat

Duszyński arendarios quietat.

Actum feria tertia in crastino festi sanctae Margarethae Virginis et Marthyris [14 VII] anno quo supra [1654].

Coram spectabili domino Luca Kosny advocato actisque praesentibus comparens personaliter spectabilis dominus Petrus Duszynsky civis Szamotuliensis uti plenipotens generalis nobilis dominae Christinae Libnerowy civisae Gedanensis, sanus ac liber per omnia existens palam ac benevole nomine eiusdem principalis suae recognovit praesentibusque recognoscit.

Quia ille spectabiles dominos Joannem Feller, Laurentium Slatała, Joannem Gładysz atque Martinum Pędziszek cives et arendarios Grodziscenses non solum de residua ratha duorum millium florenorum Polonicalium, florenum in quemlibet grossos triginta Polonicales numerando, ex summa originali florenorum decem millium Polonicalium 26 mensis Julii 1649 coram actis praesentibus inscriptae¹ [!] sibiquae recognoscenti vel potius principali eidem suae recognitae [!]², verum etiam de summa totali et originali totius eiusdem summae decem millium florenorum de actu suprascripto inscripta atque interesse ab eadem suma [!] provenienti quietavit,

recognoscendo nihil sibi ab iisdem dominis arendariis vel eorum successoribus amplius tam ex summa praefata quam interesse ab ea provenienti restare, quod ab eis sive idem recognoscens sive principalis eiusdem, sive amicabili modo sive jure mediante repetere possint ac valeant. Quam sui quietationem famati domini Joannes Feller atque Joannes Gładysz suo et aliorum dominorum arendariorum ratam et gratam sucipientes, actis praesentibus notandam petierunt et obtinuerunt.

Źródło: Grodzisk Wlkp., Acta Spectabilis Advocatialis Officii..., 1651-1661, indukta, sygn. 1503, s. 265

Kwitacja z dzierżawy.

Szlachetna Krystyna Libner, mieszczka gdańska, poprzez swego plenipotenta Piotra Duszyńskiego mieszczanina z Szamotuł kwituje Jana Fellera, Wawrzyńca Ślatałę, Jana Gładysza i Marcina Pędziszek mieszczan grodziskich z ostatniej raty za dzierżawę, tj. z 2.000 z sumy całkowitej 10.000 zł zapisanej w aktach wójtowskich grodziskich 26 lipca 1649 r.

¹ Brak stosownego zapisu pod tą datą tak w księdze wójtowskiej sygn. 1531, jak i radzieckiej sygn. 1538.

² ex summa... inscriptae, recognitae – kalka z języka polskiego (po ex w łacinie stoi ablatiw, w języku polskim dopełniacz); w dalszej części już poprawnie: de summa... inscripta.

1649 Siembrucka Cwikłę quietat

<Siembrucka Cwikłę quietat.> 

Oblata eiusdem quietationis ex castro Constensi.

Oblata est officio praesenti advocatiali Grodziscensi quietatio infrascripta, ex actis castrensibus Costensibus demprompta, sigillo eiusdem officii communita et manu generosi Heliae Slichtink de Bukowiec burgrabii terrestris Costensis subscripta, cuius quidem quietationis is est qui sequitur de verbo ad verbum tenor.

Actum in Costen, feria secunda post festum Natalis sancti Joannis Baptistae proxima [28 VI] anno Domini 1649.

Coram generoso domino Alberto Karszecki subdelegato officioque et actis praesentibus castrensibus Costensibus personaliter comparentes honorati Martinus Siembrucki vicenotarius actorum praesentium et Anna Cwiklanka, ipsa quidem Anna cum eiusdem mariti sui assistentia et personali consensu, recognoverunt.

Quia ipsi famatum Matthiam Cwikla de ducentis florenis Polonicalibus per eum famatae olim Margarethae Mieszalanka primi nuptus consortis legitimae, ratione dotis actis advocatialibus in Grodzisk inscripti, idque sorte summae originalis quingentorum florenorum Polonicalium, siquidem antea coram actis eisdem advocatialibus de ducentis florenis Polonicalibus quietatio intercessit, in personam eiusdem Annae post mortem praefatae matris suae devolutae et decretis tam civili quam curialibus Grodziscensibus solvi adiudicatae, inscriptionem eandem quoad quadringentos florenos cassant, levatis iam una cum decretis sese referentibus annihilantque.

Quo¹ vero ad residuum spectat videlicet centum florenorum Polonicalium, eandem inscriptionem una cum eodem residuo summae [?] atque eiusdem decretis ad praefatos centum florenos sese referentes plenariam sibi et suis successoribus reservant.

Actum Grodziscii, ipsa feria quarta ante festum Visitationis B. Mariae Virginis proxima [30 VI], anno ut supra.²

(-) Helias Slichtink de Bukowiec burgrabius terrestris Costensis, mpa.

Ex prothocollo castrensi Costensi extractum.

Źródło: Grodzisk Wlkp., wójtowskie 1641-1652, czystopis, sygn. 1531, s. 668

Oblata kwitacji zapisanej przed urzędem grodzkim kościańskim w aktach wójtowskich miasta Grodziska.

Marcin Siembrucki (również: Siemrucki, por. s. 638-639) podpisek grodzki (vicenotarius castrensis) kościański ożenił się z Anną, córką mieszczanina grodziskiego Macieja Ćwikły (zapis i oprawa jej posagu na s. 638-639). Tym zapisem oboje kwitują starego Ćwikłę z 200 zł zapisanych ongiś tytułem posagu jego pierwszej żonie Małgorzacie Mieszała, stanowiących część sumy 500 zł spadłej na osobę Anny i przysądzonej jej dekretami miejskimi i dworskimi grodziskimi. Ponieważ już wcześniej Maciej spłacił Annie inne 200 zł, teraz więc należność łączną 400 zł unieważniają. Do spłaty pozostaje 100 zł.

Urzędowi przewodniczył Wojciech Karszecki, subdelegat grodzki kościański. Pod oblatą podpisał się Eliasz Schlichting, burgrabia ziemski kościański. 

¹ Adnotacja na marginesie: <Super idem punctum residuae summae 100 florenorum extat quietatio feria tertia post festum s. Hedvigis 1651.> Kwitacja ta na s. 818-819.

² Datacja ta powinna się znaleźć niżej, ponieważ nie należy do osnowy oblatowanej kwitacji.

1655 Juramentum Szymka Żyda

Juramentum Szymka Żyda.

Eodem die [3 II 1655], satisfaciendo decreto seniorum Judaeorum infidelis Szymek Judaeus cum Jacobo et Paulo filiis ex actoratu Jacobi opilionis de Gnino contra se nuperime lato, iuramentum ad valvas synagogae, exutis calceamentis, dictante [?] per notarium rota infradescripta in praesentia Szkolnego Żyda takze <przy assistentii> pomienionego Jakuba owczarza y pana Adama Jorgi Kleynego y inszych ossob, trzymaiąc sie zamku otwarty boznice y skobla profiterunt [?]:

„Ja Szymek, Jakub y Paweł przysięgamy P. Bogu wszechmogącemu, ktory stworzeł niebo y ziemię, ktory przodkow naszych wywiodł z ziemie Eypsky, ktory Moyzeszowi dał przykazanie na gorze Synay, ktory Sodomę y Gomorę ogniem skarał, zesmy nie po pułtrzeciu złotych rowno ze skopami, ale po grzywnie owce ze Gnina, iako na nas Jakub owczarz kładke stargowali, y nie na Mięsopust, ale na Swiątki za nie piniądz przyobiecali. A iezeli nieprawdę mowięmy, niechay z nas Pan Bog {kazdego} znamienicie skarze, niechay na <mie> {nas} trąd spusci, niechay mnie obroci w słup solny iako Lotową zonę, niechay mnie ogien sodomsky pozzrze, niechay sie przipadne {w sodomską} w tę ziemie, na ktory stoię, niechay mie na ostatek {kazdego} Pan Bog do piekła z ciałem y z duszą na wieczne potempienie posle."

Źródło: Grodzisk Wlkp., Prothocollon Spectabilis Advocatialis Officii..., 1652-1655, przepisany protokół, sygn. 1505, s. 412

Zeznanie pod przysięgą trójki Żydów, ojca z synami, stosownie do dekretu starszyzny żydowskiej w sprawie z powództwa Jakuba owczarza z Gnina.

1654 Bernardinorum Costensium iuriscessio

Bernardinorum Costensium iuriscessio.

Actum ipso die dominico ante festum sancti Matthiae Apostoli [22 II] anno quo supra [sc. 1654].

Coram spectabili domino Stanislao Cichosz advocato et Joanne Rybczynsky notario jurato civitatis Grodziscensis in domum honesti Stanislai pistoris incolae Grodziscensis ad affectationem honesti Alberti de Bydgoszcz artis sartorum socii, olim Thomae Kawle alias Bachowskiego sartoris civis Bydgostiensis filii et successoris legittimi descendentibus ibidemque residentibus, comparens personaliter iisidem [!] Albertus, corpore quamvis aeger mentis tamen ac rationis optime compos existens, palam ac benevole verbisque expraessis recognovit.

Quia [s. 245] illa matura secum deliberatione praehabita sanoque suo ac suorum amicorum usus consilio, totum ac integrum jus suum quodcunque sibi super summam florenorum trecentorum Polonicalium, in quemlibet grossos triginta Polonicales numerando, sibi recognoscenti per honestum olim Jacobum Zagaczyk molitorem patruum suum charissimum de molendino Wierzbak ditionis Posnaniensis cessorum et donatorum (alias prout actus cessionis seu donationis eiusdem sive coram actis civitatis Posnaniensis sive etiam Bydgostiensis eo nomine nuperime inscriptus latius de praemissis obloquitur) spectabat et competebat spectatque adhuc et competit,

in rem et necessitatem religiosorum Fratrum Minorum de Observantia conventus Costiensis pro salutari remedio animae suae proximorumque consanguineorum suorum perpetuo ac irrevocabilis cessionis titulo cessit, transfudit et transportavit, prout cedit, transfundit, donat et transportat perpetue,

nihil iam ab hinc de praefata summa sibi suisque successoribus reservando relinquendoque, dans et concedens eidem venerabili conventui sive eiusdem promotoribus ac sendicis [!] suprascriptam summam a quibusvis detentoribus et possessoribus <Wierzbaka> sive amicabili modo sive jure mediante adeundi, tollendi, levandi, de levata ac percepta quietandi, juramenta deferendi, referendi, sententias in rem suam latas acceptandi, a non susceptis ad judicum maiorum subsellia appellandi appellationesque prosequendi et continuandi, generaliter vero omnia et singula causae eidem servientia, quae licet hic expraessa non sunt, pro expraessis tamen haberi debent dicendi, faciendi et exequendi in forma commissi mandati amplissima, firmissima generalissimaque. Quod ut firmius sit, actis hisce connotatum est.

Źródło: Grodzisk Wlkp., Acta Spectabilis Advocatialis Officii..., 1651-1661, indukta, sygn. 1503, s. 244-245

Darowizna na rzecz bernardynów kościańskich.

W domu piekarza Stanisława w Grodzisku zachorował czeladnik krawiecki Wojciech z Bydgoszczy. Na żądanie chorego schodzą się tam wójt i pisarz przysiężny, by spisać akt urzędowy. Aktem tym Wojciech sumę 300 złp., zapisaną mu ongiś przez nieżyjącego stryja Jakuba Zagaczyka na młynie Wierzbak pod Poznaniem (zapis cesji w aktach miejskich poznańskich i bydgoskich), daruje konwentowi bernardynów (Fratres Minores de Observantia) w Kościanie „na zbawienie duszy swojej i najbliższych krewnych”. Ojciec Wojciecha - Tomasz Kawle alias Bachowski, krawiec bydgoski.

1658 Donatio debiti florenorum 27 ecclesiae in Zytowiecko per Thomam Rosik facta

Donatio debiti florenorum 27 ecclesiae in Zytowiecko per Thomam Rosik facta.	Darowizna długu 27 złotych kościołowi w Żytowiecku, wykonana przez Tomasza Rosika.
Actum feria secunda post festa solennia Nativitatis Domini Nostri Iesu Christi [30 XII], anno Domini 1658.	Zdziałano w poniedziałek po uroczystościach Narodzenia Pana Naszego Jezusa Chrystusa, roku Pańskiego 1658.
Coram famatis Alberto Kopa proconsule, Ioanne Lokiewicz, Valentino Sztybura, Iacobo Cytacki consulibus civibusque Gostinensibus personaliter comparens providus Thomas Rosik de villa Rokossowo cmetho, sanus mente ac corpore existens, palam verbisque expressis recognovit.	Przed sławetnymi Wojciechem Kopa burmistrzem, Janem Lokiewiczem, Walentym Sztyburą i Jakubem Cytackim rajcami i mieszczanami gostyńskimi osobiście stanąwszy opatrzny Tomasz Rosik, kmieć ze wsi Rokosowo, zdrów na ciele i umyśle, jawnie i wyraźnie zeznał.
Quia debitum florenorum viginti septem, quod habet apud honestum Christianum Werner civem Gostinensem, ecclesiae parochiali in Zytowiecko pro necessitatibus eiusdem ecclesiae in praesentia reverendi Adami Ogromnicz parochi, quod per decretum domini advocati Ponecensis feria sexta post festum sancti Adalberti Archiepiscopi et Martyris proxima [26 IV] anno millesimo sexcentesimo quinquagesimo secundo super eundem debitorem suum, dum civis Ponecensis pro tunc extiterat, obtinuit, idem nunc debitum ecclesiae praefatae in praesentia dicti sui debitoris dedit, donavit atque inscripsit, prout actum per praesentem dat, donat atque inscribit.	Iż dług 27 złotych, który ma u uczciwego Krystiana Wernera obywatela gostyńskiego, dla kościoła parafialnego w Żytowiecku na potrzeby tegoż kościoła w obecności wielebnego Adama Ogromnicza1 proboszcza, który [to dług] dekretem pana wójta ponieckiego z piątku po święcie św. Wojciecha arcybiskupa i męczennika roku 1652 w sprawie tegoż dłużnika, który był wówczas mieszczaninem ponieckim, odzyskał, teraz tenże dług wspomnianemu kościołowi w obecności rzeczonego dłużnika swego dał, darował i zapisał, jakoż i niniejszym aktem daje, daruje i zapisuje.
Quae donatio praefati debiti actis proconsularibus connotata et suscepta est.	Którą to wspomnianego długu darowiznę zanotowano i przyjęto do akt burmistrzowskich.

Źródło: Gostyń, Acta proconsule... 1636-1677, czystopis, sygn. I 22, s. 240

¹ Ks. Adam Ogromnicz, w latach 1653-1700 proboszcz żytowiecki (Walenty Wojtyński, Elenchus seu series vita functorum curatorum ad ecclesiam Żytoviecensem existentium, quos descripsi ex libro metricarum propter memoriam, AAP sygn. PM 341/01, s. 3).

1701 Świadectwo biskupa poznańskiego o Kongregacji Świętogórnej

Świadectwo biskupa poznańskiego o Kongregacji Świętogórnej z dnia 22 lutego 1701 roku.1
Hieronymus Wierzbowski, Dei et Apostolicae Sedis gratia episcopus Fessensis [?], suffraganeus, praepositus cathedralis, vicarius in spiritualibus, officialis generalis Posnaniensis, custos Varsaviensis.	Hieronim Wierzbowski, z łaski Boga i Stolicy Apostolskiej biskup Fez2, sufragan, prepozyt katedralny, wikariusz in spiritualibus, oficjał generalny poznański, kustosz warszawski.
Universis et singulis, quorum interest vel intererit, significamus:	Wszystkim i każdemu, kogo to dotyczy lub będzie dotyczyć, oznajmiamy, iż:
Congregationem Oratorii sancti Philippi Nerii in monte ad oppidum Gostinium in hac dioecesi Posnaniensi consistentem, bene et canonice in summis variis pecuniariis dotalibus ad sustentationem personarum in ea ad famulandum Deo omnipotenti viventium et victurarum officiose in castris diversis Regni Poloniae inscriptis ad summam centum triginta millium ascendentibus, tum in praedio jure haereditario in perpetuum adscripto constitutam.	Kongregacja Oratorium św. Filipa Neri na górze pod miastem Gostyniem położonym w tejże diecezji poznańskiej została prawidłowo i kanonicznie ustanowiona, uposażona różnymi sumami pieniężnymi urzędowo zapisanymi w różnych grodach Królestwa Polskiego, sięgającymi kwoty 130.000, na utrzymanie osób przebywających tam teraz czy w przyszłości na służbie u Boga Wszechmogącego, ma też prawem dziedzicznym wieczyście zapisany folwark.
In ea viros probos, in sacra theologia speculativa et morali ac philosophia et in aliis artibus doctos esse, et religiose in numero septemdecem vivere, ex quibus sunt presbyteri tredecem, laici quatuor. Presbyteri quotidie divinum officium per turnum officiant, inter quos sunt nonnulli eximii concionatores, quolibet die dominico et festivo, ac aliis solennioribus festis praedicantes, singulique singulis officiis ex electione triennali funguntur.	Składa się ona z zacnych mężów, biegłych w teologii spekulatywnej i moralnej oraz w filozofii i innych naukach. Żyją oni bogobojnie w liczbie 17, w tym 13 kapłanów i 4 [braci] świeckich. Kapłani codziennie po kolei sprawują służbę Bożą. Jest między nimi kilku wybitnych kaznodziejów, którzy głoszą kazania w każdą niedzielę, święto i w inne uroczystości. Na swoje stanowiska wybierani są raz na 3 lata.
Patres et fratres habitationes commodas tam in inferiori quam superiori contignatione habent. Inter habitationes inferioris contignationis refectorium ex una parte ad meridiem amplum, in altera parte oratorium ad septentrionem competens, imaginibus vitam sancti patris Philippi Nerii exhibentibus et altari pervenustae artis cum imagine ejusdem sancti patris Philippi Nerii condecoratum existit. Clausura Congregationis adamussim observatur. Capitula juxta tempora praescripta celebrantur, in quibus de bono ordine, statu et regimine Congregationis, ac servanda disciplina spirituali tractatur. Hi tractatus ad librum Congregationis inscribuntur. Collationes spirituales instituuntur, in quibus varia dubia juxta materias occurrentes, et alias doctrinas iidem patres presbyteri inter se habent.	Ojcowie i bracia mają wygodne mieszkania na dolnym i górnym piętrze. Między mieszkaniami na dolnym piętrze z jednej strony na południu znajduje się obszerny refektarz, z drugiej strony na północy odpowiednia kaplica, ozdobiona obrazami ukazującymi życie świętego ojca Filipa Neri oraz ołtarzem przecudnego rzemiosła z obrazem tegoż świętego ojca Filipa Neri. Starannie przestrzega się klauzury kongregacji. Kapitułę zwołuje się w ustalonych terminach. Podczas niej rozprawia się o porządku, stanie i zarządzie kongregacji oraz zasadach dyscypliny duchowej. Rozprawy te zostają odnotowane w księdze kongregacji. Organizuje się konferencje duchowe, podczas których księża ci roztrząsają różne bieżące problemy oraz inne zagadnienia naukowe.
Ecclesia noviter ex latere cocto ac caemento, magno sumptu fundatorum in non consueta et antiqua, sed eximia ac non reperibili forma in partibus nostris constructa. Cui majorem decorem in successu temporis, copula e medio totius operis in altum eminens addet; ab intus pictura singulari et altaribus multis arte sculptili eleganti factis decorata.	Kościół niedawno zbudowany z cegły palonej i kamienia tłuczonego, wielkim nakładem fundatorów, w kształcie niezwykłym i starym, lecz wyjątkowym i niespotykanym w naszych stronach. Z upływem lat większego piękna doda mu kopuła z pośrodku całego dzieła wzwyż celująca. Wewnątrz kościół przystrojony jest wyjątkowymi obrazami i licznymi, wytwornie rzeźbionymi ołtarzami.
In eadem ecclesia prima Missa matutina hora quinta ad altare majus, in quo collocata est imago Beatissimae Mariae Virginis, miraculis quotidianis clarens, cum expositione Sanctissimi Sacramenti in pixydo, ex indulto nostro, ad sonum organorum et musicarum voce naturali varioque genere instrumentorum sonorose nomen Dei et Deiparae Virginis laudantium celebratur, aliaeque devotiones ex piis fundationibus Christi fidelium absolvuntur. Est et altera imago Dolorosae Beatae Mariae Virginis in altari.	W tymże kościele pierwsza msza poranna odprawia się o godzinie piątej przy ołtarzu wielkim, gdzie umieszczony jest obraz Najświętszej Maryi Dziewicy, codziennie jaśniejący cudami. [Msza ta odprawia się] z wystawieniem Najświętszego Sakramentu w puszce, za naszym indultem, przy dźwięku organów i muzyków głosem przyrodzonym oraz na instrumentach różnego rodzaju dźwięcznie imię Boga i Bogarodzicy Dziewicy wysławiających. Odprawia się tam też inne nabożeństwa z pobożnych fundacji wiernych chrześcijan. Jest i inny obraz Matki Bożej Bolesnej w ołtarzu3.

Źródło: Święta Góra, „Dopisy Do Rękopisma Zbiór Wiadomości o Swiętéj Górze pod Gostyniem”, sygn. A/11, s. 70, wpis LXXXI (odpis).

¹ Tytuł pochodzi od kopisty.
² biskupstwo tytularne in partibus infidelium w Numidii.
³ Pełny zapis dokumentu wraz z osnową nie zachował się, jak zaświadcza ks. Dominikowski w Zbiorze wiadomości o Świętej Górze pod Gostyniem (s. 108).

1636 Inscribit Stanislaus Paczesny florenos quatuor census annui Sacratissimo Rosario a summa capitali florenorum quinquaginta

Inscribit Stanislaus Paczesny florenos quatuor census annui Sacratissimo Rosario a summa capitali florenorum quinquaginta.

[s. 578] In et coram eodem iudicio magno personaliter comparentes honesti Stanislaus Paczeszny cum honesta Zophia Paczesnianka coniuges legittimi, mente corporeque sani existentes, concordanter his per expressum verbis recognoverunt.

Quia ipsi fraternitati Sacratissimi Rosarii senioribus pro nunc et tempore existentibus florenos quatuor census annui a summa florenorum quinquaginta Polonicalium (ex legatione olim defuncti Jacobi sutorum artis socii occisi fl. 19 et gr. 6, de reliquo vero ex censibus annuis a certis summis obligatis et inscriptis, ex aerario Rosarii depromptis, provenientium) obligant ac inscribunt in omnibus bonis suis mobilibus et immobilibus habitis nunc et imposterum habituris, nihil hac sua inscriptione derogando iuri ac dominio domini haereditarii, signanter autem in domo sua propria in platea Wolstinensi angulari penes domum Annae Zaczka viduae certa in vicinitate sita, in vim nihilominus reemptionis.

Qui census praefatus ab inscriptoribus ipsorumque successoribus solvendus erit annis singulis, incipiendo ipsius solutionem in anno 1637 ipsa die sancti Joannis Baptistae senioribus pro tunc et pro tempore existentibus post solutionemque ipsius quietacio ab ipsis repetenda erit. Promittentes praefati inscriptores cum successoribus suis ab omnibus impedimentis fraternitatem Rosarii ex parte summae capitalis perceptae ab illaque censu aliquo anno non persoluto eliberare et evincere, taliter ut absque quavis tergiversacione et importuna turbatione censum praefatum recipere valeat, sub vadio similis sumae census ob non persolutionem eiusdem pro tempore praefato.

Si vero aliquando hanc summam capitalem inscriptoribus cum successoribus ipsorum de bonis obligatis transferri contigerit, tunc non nisi in bona certa immobilia ac non onerata cum scitu seniorum Sacratissimi Rosarii transferri debebit, tempus translationis summae duodecem ante septimanis denunciando. Quam obligacionem inscriptorum praefatorum iudicium praesens approbavit habere vim et robur temporibus perpetuis de forma iuris. Actum feria sexta ante festum sanctorum Petri et Pauli Apostolorum proxima, anno ut supra videre licet [27 VI 1636].

Źródło: Grodzisk Wlkp., wójtowskie 1627-1641, czystopis, sygn. 1530, s. 577-578

Zapis czynszu bractwu Różańca Świętego w Grodzisku.

Uczciwi Stanisław Paczesny i jego żona Zofia czynią zapis dla bractwa Różańca Świętego w wysokości 4 zł rocznego czynszu od sumy 50 zł, którą wręczono im: w kwocie 19 zł 6 gr z zapisu zamordowanego czeladnika („towarzysza kunsztu szewskiego”) Jakuba, w kwocie pozostałej z różnych czynszów uzyskanych przez bractwa. Zapis zabezpieczają na swoich ruchomościach i nieruchomościach, zwłaszcza zaś na domu narożnym przy ulicy Wolsztyńskiej, koło domu Anny Zaczki wdowy. Sumę tę będą mogli przenieść na inne dobra, byle tylko nieruchome i nie obciążone, za zgodą starszych bractwa, z wypowiedzeniem 12-tygodniowym.

Zapis nie określa sposobu wykorzystania czynszu przez starszych bractwowych.

1604 In causa Alberti Wartała

In causa Alberti Wartała.¹

Coram eodem judicio² stanąwszy oblicznie uczciwy <Wociech> {Paweł} Wartała, prosiel aby mu piniądze według arestu³ z deposytu woythowskiego (ktore są od urzędu grodziskiego za dom Brukarzewski u pana woytha połozone) beły wydane, pokazuiąc na nie na tymze domu obligacyą⁴, na co pan woyth tak odpowiedział: Ze ich pan Stephan Aptekarz na ten czas bormistrz grodziski z deposytu naszego wyręczeł, ktore ma polozyc za syę in depositum domini advocati⁵ gdyby tego potrzeba beła. {Na co} Actor⁶ zas odpowiedział: A tosz ia ich potrzebuię, proszę niech według aresthu mego zasię in deposito advocatiali⁷ usque ad litis decisionem⁸ {beły} będą.

Dominus Albertus Thetno, praefectus civitatis Grodiscensis, controversiis partium exauditis ac intellectis, praefatam sumam, super quam dominus Albertus Wartała arestum juridicum fecit, a fideiussoribus his qui pro domino Stephano proconsule fideiusserunt, domino Martino Lipinski advocato exigendam decrevit⁹, tak aby podług arestu w deposyczie woytowskim na powiatek¹⁰ blisko przyszły¹¹ beła. Super quo memoriale officio solutum¹². Actum ut supra¹³ [s. 436: 17 XII 1604].

Źródło: Grodzisk Wlkp., Liber Actionum Scabinalium 1594-1609, sygn. 1529, s. 440

¹ W sprawie Wojciecha Wartały.
² przed tymże sądem.
³ Areszt – urzędowe zajęcie rzeczy lub sumy.
⁴ zastaw, zobowiązanie (łac. obligatio).
⁵ do depozytu pana wójta.
⁶ powód.
⁷ w depozycie wójtowskim.
⁸ do rozstrzygnięcia procesu.
⁹ Pan Wojciech Tetno, burmistrz miasta Grodziska, sporu stron wysłuchawszy i rozważywszy, postanowił, by rzeczona suma, na której pan Wojciech Wartała wykonał areszt sądowy, została przez pana Marcina Lipińskiego wójta ściągnięta od poręczycieli, którzy poręczyli za pana Stefana burmistrza.
¹⁰ powiatek – sąd ławniczy zwyczajny, zbierający się w stałych terminach (łac. iudicium bannitum ordinarium).
¹¹ blisko przyszły – kalka z łacińskiej formuły datacyjnej: proxime futurum.
¹² Od czego opłacono urzędowi pamiętne.
¹³ Zdziałano jak wyżej.

1712 Inter Socha et Grodzki decretum

Actum Grodzisci feria 6ta post festum {Inventionis} <Exaltationis> S. Crucis proxima [16 IX], anno Domini 1712¹.

Inter Socha et Grodzki decretum.²

Poniewasz pan Piotr Socha powazył się in via publica³ na ulicy, kędy omnis securitas vigere⁴ powinna⁵, wazył się pana Grodzkiego bez dania przyczyny laską alias trzciną bic, ktoremu ucho przetrącił z obuch dwuch stron, twarz mu posinił, a do tego, ze na ucho nie słyszy, iako fusius obloquitur⁶ obductio y swiadectwa, przez co pacem et securitatem publicam violavit⁷, takze ex ea ratione⁸, ze będąc ławnikiem, ktory wszelki przykład z siebie drugim omnis honestatis⁹ dac powinien, on ieszcze wykroczył.

Przeto sąd ninieyszy radziecki grodziski, zabiegaiąc takiey lekkomyslnosci, a stossuiąc się do dekretu wyraznego S.p. Wielm. J. P. Leopolda z Bnina Opalinskiego kasztelana nakielskiego a dziedzica miasta Grodziska, feria quinta in vigilia festi s. Andreae Apostoli proxima anni [!] 1663¹⁰ ferowanego sic sonantis¹¹: „Si et in quantum aliquis contra proconsulem et consules et seniores nunc et pro tempore existentes inique consurrexerit etc., is omnis sessione quindenaria praetoriana et repositione centum marcarum paenae curialis irremisibiliter luenda ex convictione mulctabitur”¹², takze do prawa z porządku mieyskiego wyraznego jure municipae [?] 38 articulo¹³ „Jezeliby ieden drugiego kijem ubił, tak zeby razy y mieysca zbite zasiniały albo spuchły, tedy chocby skargą występną obzałowano y chocby obwiniony był przekonan, niema byc na ciele karan, ale tylko sędziemu winę y stronie emendę¹⁴ przepadnie”,

nakazuie aby pan Piotr Socha (lubo by powinien bydz cięzy y surowiey karan, ale uwazaiąc teraz czasy cięszkie), oddał winy mieyskiey grzywien 30, ktore powinny posć na poprawę szkoły grodziskiey, a zaod y cyrulikowi, tum pro damnis litisque expensis¹⁵ panu Grodzkiemu 20 grzywien y tu w domu u pana burmistrza został się na posłuszenstwie, poki winny y emendy tey nie odda, y tegosz pana Matheusza Grodzkiego y małzonkę iego powinien dwiema¹⁶ sąmsiadami przeprosić y obadway powinni się przeprosic tu u sądu, a pan Grodzki powinien złotych 4 y groszy 3 oddać młynowego panu Sosze.

Źródło: Grodzisk Wlkp., radziecka, 1712-1713, protokół, sygn. 1516, s. 148

Wspomniane oględziny i zeznania w sprawie pobicia - na s. 49-50 tejże księgi.

¹ Zdziałano w Grodzisku, w piątek po święcie Podwyższenia Krzyża Świętego, roku Pańskiego 1712.
² Dekret [w sprawie] między Sochą i Grodzkim.
³ na drodze publicznej.
⁴ wszelkie bezpieczeństwo panować.
⁵ securitas (bezpieczeństwo) jest rzeczownikiem rodzaju żeńskiego, podobnie jak inne zakończone na -tio (lectio, actio, obductio, satisfactio etc.)
⁶ szerzej stwierdzają.
⁷ pogwałcił pokój i bezpieczeństwo publiczne.
⁸ z tego powodu.
⁹ cnót wszelakich.
¹⁰ w czwartek w wigilię święta św. Andrzeja Apostoła roku 1663.
¹¹ tak brzmiącego.
¹² „Jeśli i o ile kto przeciw burmistrzowi, rajcom i starszym teraz i w przyszłości te stanowiska pełniącym niegodziwie powstanie itd., ten siedzeniem przez dwa tygodnie w ratuszu i złożeniem stu grzywien kary dworskiej nieodwołalnie z przezysku płatnej ukarany będzie.”
¹³ artykułu 38 prawa miejskiego.
¹⁴ odszkodowanie.
¹⁵ a za szkody i poniesione koszty procesowe.
¹⁶ liczba podwójna, por. Mądrej głowie dość dwie słowie.