1722 Contractus ante copulationem quoad prolem in fide catholica educandam

Hic liber continet copulatos, quorum unus fidei catholicae et secundus neosponsus sectae lutheranae, sequen[tes] neosponsi porrecta sibi invicem manu appromiserunt se educaturos prolem futuram utriusque sexus in fide catholica, praesentibus testibus catholicis. Hoc intendit synodus habita Varsaviae dioecesis Posnaniensis anno 1720 die 27 Februarii, cujus tenor talis:	Księga ta zawiera [wpisy] zaślubionych, z których jedno jest wiary katolickiej, drugie zaś należy do sekty luterańskiej. Niniejsi nowożeńcy, podawszy sobie wzajemnie dłonie, w obecności świadków katolików przyrzekli wychować swe przyszłe dzieci płci obojga w wierze katolickiej. Tak zażyczył sobie obradujący w Warszawie synod diecezji poznańskiej roku 1720, dnia 27 lutego, w słowach:
„Matrimonia cum hereticis non ineant, nisi spoponderint fieri catholici cautionemque juratoriam fecerint in consistorio vel (ob loci distantiam ab eodem) coram parocho et testibus fide dignis circa libros copulatorum de non avocando altero conjuge a fide catholica, tum de educanda futura prole utriusque sexus in eadem fide Romana catholica. In casum [!] vero mortis catholici, tempestive statim circa matrimonium declaretur et constituatur tutor catholicus prolis tam masculinae quam faemininae.”	„Nie wolno zawierać małżeństw z heretykami, chyba że przysięgną, iż zostaną katolikami i poprzez przysięgę poręczą w konsystorzu lub (jeśli mają do niego daleko) przed proboszczem i wiarygodnymi świadkami, z zapisem do ksiąg metrykalnych, iż nie będą odwodzić współmałżonka od wiary katolickiej, a przyszłe potomstwo płci obojga wychowają w tejże wierze rzymskokatolickiej. Zaś w przypadku śmierci [współmałżonka] katolika, zaraz przy zawarciu małżeństwa ma zostać wybrany i ustanowiony katolicki opiekun dla dzieci: zarówno dla chłopców, jak i dla dziewczynek.”
Idem vult visitatio Zalaszowiana, videatur constitutio capitularis hujus collegiatae in capitulo celebrato anno 1721 die 11 Januarii. Praeterea curatos animat, stringit, obligat Ecclesiastes capitulo 29: „Recupera proximum secundum virtutem tuam”.	Tak też życzy sobie wizytacja Załaszowskiego1, patrz: postanowienie kapitulne tej [tj. czarnkowskiej] kolegiaty na kapitule 11 stycznia 1721 roku. Zachęca też i zobowiązuje proboszczów [do tego] Eklezjastes w rozdziale 29: „Pomagaj bliźniemu według swej możności.”2
[dwa akty ślubów] [s. 896]
[19 XI 1722] Pater Petrus Chodzinski ecclesiae collegiatae Czarncoviensis canonicus confirmavit matrimonium inter Christophorum Deyt opilionem sectae lutheranae de villa Brzezno et Mariannam Gerkowną catholicam de villa Walkowice, praemissis bannis, praesentibus testibus catholicis: famato Christophoro Luxteit de oppido et Martino Gorzny de villa Brzezno.	Ksiądz Piotr Chodziński, kanonik kościoła kolegiackiego w Czarnkowie, zatwierdził małżeństwo pomiędzy Krzysztofem Deit owczarzem, z sekty luterańskiej, ze wsi Brzeźno a Marianną Gerkówną, katoliczką, ze wsi Walkowice, poprzedziwszy zapowiedziami, w obecności świadków, katolików: sławetnego Krzysztofa Luxteit z miasta [Czarnkowa] i Marcina Górznego ze wsi Brzeźno.
Siquidem Christophorus Deyt opilio est lutheranus neosponsus et Marianna Gerkowna neosponsa catholicae fidei, ideo neosponsi praedicti inierunt contractum ante copulationem quoad prolem futuram per has conditiones expressas. Iste contractus roboratus est per acta proconsularia Czarncoviensia feria quarta post festum sancti Michaelis Archangeli [30 IX] anno 1722. Asensus [?] unanimis neosponsorum est talis, hujus tenor:	Ponieważ Krzysztof Deit owczarz jest luteraninem, a Marianna Gerkówna wyznaje wiarę katolicką, dlatego  nowożeńcy ci przed ślubem zawarli kontrakt co do warunków [wychowania] przyszłego potomstwa. Kontakt ten nabrał moc prawną poprzez wpisanie do akt burmistrzowskich w Czarnkowie w środę po święcie św. Michała Archanioła [30 IX] roku 1722. Uzyskano jednomyślną zgodę nowożeńców na poniższe warunki:
1ma. Ut proles utriusque sexus fiat catholicae fidei, tam filii quam filiae. 2da. Si vero neosponsus lutheranus induxisset aut sollicitasset prolem utriusque sexus ad lutheranismum, pro hoc tamdiu tenebitur in carcere sive in oppido sive in villa, quamdiu non sistet prolem ad reverendos praesbyteros hujus ecclesiae. 3tia. Prolem quae inhoabat annum octavum tenebuntur praesentare et adducere ad ecclesiam pro tempestive informatione in fide catholica. 4ta. Si praedicta Marianna uxor Christophori obiisset prius et maritus lutheranus supervixisset, appromisit se nullo modo procuraturum nec tacturum prolem ad heresim, sed ut permaneat [s. 897] in fide catholica, sub amissione omnium bonorum. 5ta. Non alliciet neque sollicitabit catholicam neosponsam ad violationem jejuniorum et festorum, quod si convictus fuerit de hoc, mulctam pecuniariam imperiales tres duros pro qualibet transgressione expositurus est: medietas una cedat ecclesiae Czarncoviensi, secunda spectabili magistratui Czarncoviensi.	1. Że dzieci płci obojga będą wiary katolickiej: tak synowie, jak i córki. 2. Jeśli zaś nowożeniec luteranin doprowadzi lub nakłoni dziecko płci dowolnej do luteranizmu, zostanie za to zatrzymany w więzieniu czy to w mieście, czy na wsi, dopóki nie przyprowadzi dzieci do wielebnych księży tego kościoła. 3. Dziecko, które zaczęło ósmy rok życia, należy przyprowadzić do kościoła celem należytego wykształcenia w wierze katolickiej. 4. Jeśli wspomniana Marianna, żona Krzysztofa, umrze pierwsza, a mąż luteranin ją przeżyje, zobowiązuje się w żaden sposób nie zachęcać ani nakłaniać dzieci do herezji, lecz do wytrwania w wierze katolickiej, pod karą przepadku wszystkich dóbr. 5. Nie będzie zachęcał ani nakłaniał swojej żony katoliczki do łamania postów i świąt nakazanych, a jeśli by mu tego dowiedziono, ma zapłacić karę pieniężną w wysokości trzech twardych talarów za każde przekroczenie tego nakazu: połowa przypadnie kościołowi w Czarnkowie, połowa zacnie sławetnemu magistratowi w Czarnkowie.
Praeter acta proconsularia Czarncoviensia sunt etiam inscripta contractus matrimoniales hujusmodi copulatorum in actis advocatialibus, quos licet videre feria secunda ante festum sancti Martini Episcopi et Confessoris [9 XI] anno 1722.	Poza tymi aktami burmistrzowskimi czarnkowskimi, kontrakty ślubne podobnych małżeństw zapisano też w aktach wójtowskich, które można zobaczyć [pod datą] poniedziałek przed świętem św. Marcina Biskupa i Wyznawcy [9 XI] roku 1722.
[4 akty ślubów] [s. 898]
In generali visitatione nostra die 9 Decembris 1726 subscripsimus, hac addita ordinatione nostra, quatenus tam sacris canonibus quam pastoralium epistolarium praescriptis vetantibus catholici cum haereticis amplius non copulentur.	Podpisaliśmy podczas naszej wizytacji generalnej 9 grudnia 1726 roku3 dodając zarządzenie, aby nie udzielano już ślubów katolików z protestantami, czego zabraniają święte kanony oraz przepisy listów pasterskich.
(-) Franciscus Libowitz, Sacrae Theologiae et Utriusque Juris Doctor, cathedralis canonicus Posnaniensis, generalis specialiter deputatus visitator, manu propria	(-) Franciszek Libowicz, doktor świętej teologii i praw obojga, kanonik katedralny poznański, wizytator generalny ze specjalnym zleceniem, ręką własną.

Źródło: Parafia Czarnków, AAP sygn. PM 052/01, s. 895, 896-897, 898.

Fragment parafialnej księgi zaślubionych dotyczący małżeństw mieszanych.

¹ Dosłownie wizytacja załaszowska - wizytacja archidiakonatu poznańskiego 1695-1696 przez Mikołaja Załaszowskiego archidiakona poznańskiego (por. AAP sygn. AV 18).
² Mdr 29, 20 (tłum. za Biblią Tysiąclecia); Wulgata: Ecclesiasticus 29, 27.
³ Notatka sporządzona w księdze metrykalnej podczas wizytacji archidiakonatu poznańskiego 1726-1728 (por. AAP sygn. AV 20).